79 năm trước, khi đất nước vừa giành được độc lập, tình trạng mù chữ lan tràn đã trở thành một thách thức trực tiếp đối với sự phát triển của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Trước bối cảnh đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phát động phong trào bình dân học vụ, một chiến dịch lớn chưa từng có trong lịch sử nhằm xóa nạn mù chữ trên toàn quốc. Tinh thần của phong trào không chỉ giúp dân tộc thoát khỏi “đêm dài tăm tối” mà còn gắn liền với sứ mệnh xây dựng một nền tảng văn hóa – xã hội vững chắc cho quốc gia.

79 năm sau, Tổng Bí thư Tô Lâm tại bài phát biểu nhân dịp kỷ niệm 42 năm ngày Nhà giáo Việt Nam (20/11/1982-20/11/2024) đã nhắc lại giá trị của phong trào bình dân học vụ và đề xuất một cách tiếp cận mới: Phong trào bình dân học vụ số.

Kỷ nguyên công nghệ số đang tạo ra những thay đổi sâu rộng trong mọi mặt của đời sống. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra thách thức lớn về khoảng cách tri thức và kỹ năng số giữa các tầng lớp dân cư. Nhiều báo cáo gần đây cho thấy, một bộ phận không nhỏ người dân, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, vẫn chưa tiếp cận được các kỹ năng cơ bản để tham gia vào xã hội số.

Nhắc lại bài học từ bình dân học vụ, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: “Phong trào Bình dân học vụ với chính sách “cưỡng bức học chữ quốc ngữ không mất tiền” sáng suốt của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, tương ứng sau 13 năm và 20 năm, đã căn bản xóa xong nạn mù chữ ở vùng đồng bằng và trung du, miền núi miền Bắc - hậu quả do chính sách ngu dân của thực dân Pháp xâm lược. Thành tựu xoá nạn mù chữ là nền tảng đầu tiên, căn bản nhất để cách mạng Việt Nam vươn lên chiếm lĩnh những đỉnh cao mới, giành hết thắng lợi này đến thắng lợi khác, giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước và đạt được thành tựu vĩ đại sau 40 năm đổi mới đất nước”.

Và… từ ý tưởng này Tổng Bí thư trong bài phát biểu của mình đã đưa ra một số yêu cầu về những việc cần làm ngay, trong đó có ý tưởng về bình dân học vụ số:

“Về một số công việc cần làm ngay gồm có giải pháp xóa hoàn toàn nạn mù chữ, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, trong đồng bào dân tộc thiểu số; phát động thực hiện phong trào “bình dân học vụ số”. Thực tế hiện nay, còn tỷ lệ lớn người dân, kể cả cán bộ trong cơ quan nhà nước chưa nắm vững về chuyển đổi số; trong khi đó, Bộ Chính trị đã bàn và quyết định sẽ ban hành Nghị quyết về chuyển đổi số quốc gia. Để thực hiện thành công Nghị quyết này, yêu cầu nhanh chóng phổ cập tri thức cơ bản về chuyển đổi số cho toàn dân đang đặt ra cấp thiết.

Tập trung rà soát, giải quyết dứt điểm tình trạng thiếu trường, thiếu lớp ở một số thành phố lớn, khu công nghiệp, khu đông dân cư, miền núi; kiên cố hóa trường, lớp học, gắn với bảo đảm nơi ở của giáo viên vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số”.

Có thể nói ý tưởng về bình dân học vụ số xuất phát từ nhu cầu cấp thiết của việc xóa “mù chữ công nghệ” – một dạng mù chữ mới trong thời đại 4.0. Và bài học kinh nghiệm từ những ngày tháng khó khăn từ “thời” bình dân học vụ sẽ luôn giữ nguyên giá trị.

Nhìn lại phong trào bình dân học vụ năm xưa, có thể thấy rằng, sự thành công không chỉ đến từ sự chỉ đạo quyết liệt của chính quyền mà còn từ lòng dân, từ tinh thần đoàn kết và khát vọng vươn lên của toàn dân tộc giữa đói, khổ, chiến tranh. Chính tinh thần ấy đã làm nên một chiến dịch kỳ diệu, góp phần thay đổi căn bản diện mạo văn hóa, giáo dục của Việt Nam thời kỳ đầu độc lập. Trong bối cảnh hiện nay, để phong trào bình dân học vụ số đạt được thành công tương tự, cần khơi dậy và duy trì tinh thần không ngại khó, ngại khổ, sự chia sẻ và đoàn kết vì lợi ích chung của quốc gia.

Phong trào bình dân học vụ số của thời điểm hiện nay sẽ không chỉ là một sáng kiến giáo dục, mà còn là cầu nối giữa quá khứ và tương lai. Bằng việc phát huy bài học lịch sử, Việt Nam có thể xây dựng một xã hội không chỉ giàu tri thức mà còn giàu sức mạnh công nghệ, sẵn sàng hội nhập và phát triển trong kỷ nguyên số.

79 năm trước, chữ quốc ngữ đã trở thành chìa khóa để mở cánh cửa tri thức. Hôm nay, kỹ năng số chính là “ngôn ngữ” mới, không chỉ để tiếp cận thông tin mà còn để khẳng định vị thế của con người Việt Nam trong thời đại mới. Phong trào bình dân học vụ số, nếu được triển khai bài bản và đồng bộ, chắc chắn sẽ là một trang sử mới, đánh dấu bước chuyển mình mạnh mẽ của nền giáo dục và xã hội Việt Nam trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.